همان طور که میدانیم افزایش چربی های خون در طی سال های اخیر شیوع چشمگیری داشته است. کنترل و پایش چربی های خون از آن جهت که  مقادیر بالای آن خطربیماری های قلبی و عروقی را افزایش می دهد دارای اهمیت ویژه می باشد. شاید شماهم شنیده باشید که یکی از اقوام یا دوستان تان از بالا بودن کلسترول و یا تری گلیسرید خون رنج می برد.  در طی چند نوشتار سعی شده است که با زبانی ساده به تعریف،تشخیص، عوارض و درمان این بیماری پرداخته شود.

کلسترول یک نوع از چربی است که در همه سلول های بدن شما یافت می شود. بدن شما از کلسترول استفاده می کند تا یک سلول سالم داشته باشد، علاوه بر آن، کلسترول در ساخت محصولات موردنیاز بدن مانند هورمون ها نقش دارد.

اما زمانی که کلسترول خون افزایش یابد، چربی در سطح رگ رسوب می کند. نهایتاً این رسوب ها جریان طبیعی خون را دچار مشکل می کنند و در این حالت، قلب شما به اندازه ی کافی خون غنی از اکسیژن دریافت نخواهد کرد و خطرحمله قلبی  افزایش خواهد یافت. 

با مکانیزمی مشابه، کاهش یافتن جریان خون به مغز نیز می تواند منتهی بهسکته مغزی  شود. کلسترول خون بالا تا حد زیادی قابل پیشگیری ودرمان است. یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و گاهی دارو درمانی منتهی به کاهش کلسترول بالای خون می شوند. 

نشانه ها

کلسترول بالا معمولا هیچ علائمی ندارد. انجامآزمایش خون  تنها راه تعیین کلسترول بالا است.
 
علت

کلسترول توسط چسبیدن به یک سری پروتئین در خون منتقل می شود. به این ترکیب پروتئین و کلسترول لیپوپروتئین گفته می شود.

انواع مختلفی از این لیپوپروتئین ها بسته به نوع کلسترولی که حمل می کنند وجود دارد که عبارتند از:

لیپوپروتئین با چگالی کم(LDL):

 LDL  یا کلسترول بد، ذرات کلسترول را در طول بدن شما منتقل می کند.  LDL ساخته شده با اتصال به دیواره شریان ها، آن ها را سخت و تنگ می سازد.

لیپوپروتئین با چگالی بسیارپایین(VLDL):

این نوع لیپوپروتئین حاوی بالاترین میزان تری گلیسرید است. تری گلیسرید نوعی چربی موجود درخون است. VLDL  نیز همچونLDL ذرات کلسترولی را بزرگ تر ساخته و منجر به تنگ وباریک شدن رگ های خونی می شود. اگر شما تحت درمان کلسترول بالای خون هستید ولی همچنان دچار سطوح بالایVLDL هستید، به درمان اضافه تری جهت کاستن این لیپوپروتئین نیاز خواهید داشت چراکه این نوع از لیپوپروتئین، حاوی مقادیر زیادی تری گلیسرید است.

لیپوپروتئین با چگالی بالا(HDL):

 HDL یا کلسترول خوب، کلسترول اضافی را برداشته و به کبد بر می گرداند.

عوامل قابل کنترل متعددی مانند عدم تحرک، چاقی و رژِیم غذایی ناسالم منتهی بهLDL بالا وHDL پایین می شوند. فاکتورهای غیر قابل کنترل نیز در این قضیه نقش دارند؛ به عنوان مثال  برخی فرایند های ژنتیکی و ارثی می توانند باعث شوند که سلول ها نتوانندLDL  را ازسطح خون جمع آوری کنند و یا می توانند منجر به تولید بسیار زیاد کلسترول توسط کبد شوند. 

عوامل خطر

در صورت داشتن هر یک از عوامل خطر زیر احتمال ابتلا به کلسترول بالا و نهایتاً ابتلا به بیماری قلبی افزایش می یابد:

استعمال سیگار

استعمال سیگاربه دیواره ی رگ های خونی آسیب می رساند و منجر به  رسوب  ذرات چربی در دیواره عروق می شود. همچنین سطوحHDL  یا کلسترول خوب را کاهش می دهد.

چاقی

داشتن  نمایه توده بدنی 30 یا بالاتر شما را مستعد ابتلا به کلسترول خون بالامی کند. BMI بدین صورت محاسبه می شود که وزن خود را بر حسب کیلوگرم بر مجذور قدتان بر حسب متر تقسیم می کنید . عددی که بدست می آیدBMI نام دارد. درصورتی کهBMI محاسبه شده:

کمتر از 19 باشد، کمبود وزن دارید و لاغر هستید.
بین 19 تا 25باشد، وزن طبیعی دارید و در محدوده سلامت وزنی هستید.
بین 25 تا 30باشد، اضافه وزن دارید.
بیش از 30 باشد، چاق هستید.

رژیم غذایی ناسالم

غذاهایی که غنی از کلسترول هستند مانندگوشت قرمز  پُرچرب و لبنیات پُرچرب، کلسترول کلی بدن را افزایش می دهند. همچنین خوردن چربی اشباع موجود در برخی غذاهای حیوانی وچربی ترانس موجود در برخی شیرینیها منجر به افزایش کلسترول شما می شوند.

فعالیت بدنی ناکافی

فعالیت بدنی به افزایش کلسترول خوب و کاهش کلسترول بد کمک می کند .  نداشتن فعالیت بدنی کافی، شما را در معرض خطر افزایش کلسترول خون قرار می دهد.

فشار خون بالا

فشار خون بالابه دیواره شریان ها آسیب وارد کرده و منجر به تسریع رسوب ذرات چربی در عروق می گردد.

دیابت

قند خون بالا منجر به افزایش کلسترول بد و کاهش کلسترول خوب می شود. همچنین قند خون بالا به دیواره عروق آسیب می رساند.

داشتن سابقه خانوادگی بیماری قلبی

اگر والدین و یاخواهر و برادر شما قبل از سن 55 سالگی دچار بیماری قلبی شده اند، داشتن کلسترول بالا شما را مستعد ابتلا به بیماری قلبی می سازد

عوارض

کلسترول بالا منجر به ایجاد آترواسکروز یا تصلب شرائین می شود که این امر ناشی از رسوب توده ای از کلسترول و دیگر ذرات چربی در دیواره شریان ها است.  این تودهای کلسترولی که پلاک شریانی نیز نامیده میشوند، جریان خون را در طول شریان کاهش می دهند که در بافت های حیاتی زمینه ی عدم خون رسانی را فراهم می نماید.

اگر شریان هایی که خون قلب را فراهم می کنند و وظیفه ی تغذیه ی قلب را به عهده دارند(شریان های کرونری) دچار آسیب شوند، شما دچاردردقفسه سینه  یا آنژین و دیگر علائم بیماری قلبی خواهید شد.

در هنگام از هم گسیختگی پلاک ها، لخته خون ایجاد می شود که منجر به قطع جریان خون می شود. اگر جریان خون در قسمتی از قلب قطع شودحمله قلبی  ایجاد می گردد و اگر جریان خون در قسمتی از مغز قطع شود سکته مغزی ایجاد می گردد.

آزمایش های تشخیصی

نحوه آمادگی برای انجام آزمایش خون

جهت چک کردن سطوح کلسترول خون می بایست خون شما به صورت ناشتا گرفته شود. معمولاً شما باید تا قبل از گرفتن خون به مدت 9 تا 12 ساعت هیچ چیز جزآب یا اشامیدنی دیگری ننوشید و نخورید. به همین دلیل پزشک شما پیشنهاد می کند که صبح زود از شما خون گرفته شود.

از آنجایی که ابتلا به سطوح بالای چربی خون می تواند ارثی باشد، در هنگام ویزیت پزشک از شما در رابطه با تاریخچه خانوادگی ابتلا به کلسترول بالا وبیماری قلبی  سوال خواهد کرد. 

آزمایش های تشخیصی

در آزمایش خون جهت بررسی میزان کلسترول موارد زیر مورد ارزیابی قرار میگیرد:

 کلسترول تام

 کلسترول LDL

کلسترول HDL  

 تری گلیسرید – نوعی چربی موجود در خون

تفسیر میزان کلسترول

درخیلی از کشورها از جمله کشور ما ایران، واحد اندازه گیری کلسترول برحسب میلی گرم کلسترول در دسی لیتر خون محاسبه می شود. در کشورهای اروپایی سطوح کلسترول بر حسب میلی مول کلسترول در لیتر خون محاسبه می شود. هنگامیکه نتیجه آزمایش کلسترول خود را دریافت می کنید واحد های ذکر شده را جهت ارزیابی درنظر بگیرید.

لازم به ذکر است که تا حد کمی راهنمای ارزیابی کانادا و اروپا با راهنمای ایالات متحده متفاوت است.

میزان LDL مطلوب متغیر است

از آنجایی که کلسترولLDL  یا کلسترول بد به طور مستقیم با بیماری قلبی مرتبط است تمرکز اصلی ما بر درمان آن است. ارزیابی میزان نرمالLDL به سادگی جدول فوق نمی باشد. در واقع میزان مطلوبLDL  متفاوت است و بستگی به میزان ابتلا شما به فاکتورهای خطر بیماری قلبی دارد.

هدف اکثر افراد کاهش سطح LDL به کمتر از 130 میلی گرم در دسی لیتر است. اگر شما دارای دیگر فاکتور های خطر بیماری قلبی هستید این میزان باید کمتر از 100 میلی گرمدر دسی لیتر باشد. چنانچه شما در معرض شدید فاکتورهای خطر بیماری قلبی هستید بایدسطحLDL  کمتر از 70 میلی گرم در دسی لیتر داشته باشد.

چه کسی در معرض شدید فاکتورهای خطر در نظر گرفته می شود؟

اگر کسی که سابقه حمله قلبی داشته است و یا دیابت دارد، دارای دو و یا بیش از دومورد از فاکتورهای خطر زیر باشد، در گروه در معرض شدید فاکتورهای خطر قرار می گیرد:

 استعمال سیگار
 فشارخون بالا
 HDL  پایین
 سابقه فامیلی بیماری قلبی در سنین پایین
 مردان در سنین بیش از 45 سال و زنان در سنین بیش از 55 سال

کودکان و آزمایش کلسترول خون

خیلی ها تصور می کنند که افزایش چربی های خون فقط مربوط به بزرگسالان است. ولی باید بدانید این امکان وجود دارد که کودکان در سن 2 سالگی مبتلا به کلسترول بالاشوند ولیکن همه ی آن ها نیاز به پایش سطوح کلسترول ندارند.

آکادمی متخصصین اطفال آمریکا پیشنهاد می کند که تست کلسترول(پروفایل چربی های ناشتا) تنها در کودکان سنین 2 تا 10  سالی که دارای سابقه ی فامیلی کلسترول بالا ویا سابقه فامیلی بیماری عروق کرونر زودرس دارند، صورت گیرد. 

همچنین آکادمی فوق پیشنهاد می کند تست کلسترول در کودکانی که سابقه ی فامیلیکلسترول بالا در آن ها مشخص نیست ولیکن خود کودک دارای فاکتورهای خطر کلسترول بالامانند چاقی، فشار خون بالا و یادیابت است صورت پذیرد.

درمان دارویی

درمان داروئی در چربی خون بالا

تغییر سبک زندگی مانند فعالیت بدنی و داشتن یکرژیم غذایی  سالم اولین خط دفاعی در برابرکلسترول  بالا هستند. ولیکن چنان چه شما چنین تغییرات مهمی را در سبک زندگی ایجاد کردید و همچنان کلسترول تام و به ویژه کلسترولLDL در سطح بالا باقی بمانند، پزشک دارو درمانی را تجویز خواهد کرد.

انتخاب داروی مربوطه و یا ترکیبی از داروهای مربوطه به عوامل متعددی بستگی دارد از آن جمله می توان به فاکتورهای خطر فرد، سن فرد، وضعیت سلامت کنونی وی و عوارض جانبی احتمالی اشاره کرد. 

لازم به ذکر است که استفاده از دارودرمانی به معنای عدم تغییر شیوه زندگی و عدم کنترل عوامل خطر نمی باشد، بلکه ترکیب تغییر شیوه زندگی و استفاده از داروها درکنترلچربی  خون بالا ضروری است.

داروهای معمول در کنترل کلسترول خون بالا عبارتند از:

استاتین ها

استاتین ها گروهی از داروها هستند که بیشترین تجویز را برای کاهش کلسترول خون به خود اختصاص داده اند. استاتین ها مسیر ساخت کلسترول توسط کبد را مسدود می کنند بنابراین سلول های کبدی تهی از کلسترول می شوند و نهایتاً باعث می شود که کبد کلسترول را از خون برداشت و جمع آوری کند. همچنین استاتین ها به جذب مجدد کلسترول از رسوب های موجود در دیواره شریان ها کمک می کند و بدین شکل بیماری شریان های کرونری را از بین می برد. استاتین ها عبارتند از : آتروواستاتین، فلوواستاتین،لواستاتین،پراواستاتین، رسوواستاتین و سیمواستاتین.

رزین های باند شونده به اسیدهای صفراوی

کبد شما از کلسترول برای ساخت اسیدهای صفراوی استفاده می کند؛ اسیدهای صفراوی مواد مورد نیاز برای هضم هستند. این داروها از طریق باند شدن به اسیدهای صفراوی،کلسترول را کاهش می دهند؛ چرا که کبد را مجبور به استفاده از مقادیر بیشتر کلسترول برای ساخت اسیدهای صفراوی بیشتر می کنند که نهایتاً سطح کلسترول را در خون کاهش میدهند. این دسته از داروها عبارتند از کلستیرامین، کلسولام و کلستیپل.

مهارکننده های جذب کلسترول

روده کوچک کلسترول غذای مصرفی را جذب کرده و آن را به درون جریان خون رها میکند. داروی ازتیمایب از طریق مهار جذب کلسترول غذایی کمک به کاهش کلسترول خون میکند. این دارو می تواند همراه با داروهای استاتین استفاده شود.

ترکیب استاتین و مهارکننده جذب کلسترول

داروی ترکیبی ازتیمایب سیمواستاتین(ویتورین) هم باعث کاهش جذب کلسترول غذایی درروده کوچک می شود و هم تولید کلسترول در کبد را کاهش می دهد.

اگر همراه با کلسترول بالا دچار تری گلیسرید بالا نیز هستید، پزشک شاید داروهای زیر را تجویز نماید:

فیبرات ها

داروی فنوفیبرات و جمفیبروزیل، تری گلیسرید خون را با کاهش تولید کبدیVLDL ونیز تسریع برداشتتری گلیسرید  از خون کاهش می دهند. همان طور که گفته شدVLDL حاوی مقادیر زیادی تری گلیسرید است.

نیاسین

نیاسین، تری گلیسرید را از طریق کاهش توانایی کبد در تولیدLDL وVLDL کاهش میدهد. اگرچه تجویزهای متعددی وجود دارند ولیکن نیاسین به دلیل کمترین میزان عوارض جانبی ترجیح داده می شود. در استفاده از مکمل های غذایی حاوی نیاسین که بدون نسخه فروخته می شوند باید دقت نمایید که خیلی از موارد که استانداردهای لازم را ندارند،در کاهش تری گلیسرید خون موثر نیستند و ممکن است به  کبد نیز آسیب برسانند.

ترکیب نیاسین و استاتین

چنانچه پزشک شما توصیه به دریافت همزمان نیاسین و استاتین داشته باشد می توان از داروی ترکیبی "سیمکُر" و یا "ادویکُر" استفاده نمود که که در اینصورت تعداد قرص های مورد مصرف کاهش می یابد. البته تاکنون هیچ مطالعه ای نشان نداده است که داروهای ترکیبی بیش از دریافت نیاسین و استاتین به تنهایی کلسترول را کاهش می دهند.

مصرف بیشتر این داروها به خوبی تحمل می شوند  ولیکن تاثیرگذاری هریک از آن ها درافراد مختلف متفاوت است. عوارض جانبی معمول عبارتند از درد عضلات، درد های شکمی،یبوست،تهوع واسهال.

اگر تحت درمان با داروهای کاهش کلسترول قرار گیرید، پزشک تان معمولا توصیه به تست های دوره ای عملکرد کبد خواهد کرد تا بتواند اثر درمانی دارو برکبد را مشاهده کند.

کودکان و درمان کلسترول بالا

رژیم غذایی و ورزش بهترین درمان های اولیه در کودکان بالاتر از 2 سال مبتلا به کلسترول بالا و یاچاقی هستند. همچنین آکادمی متخصصین اطفال آمریکا توصیه به درمان دارویی با داروهایی مانند استاتین ها در کودکان 8 سال به بالا که مبتلا به سطوح بسیار بالایLDL هستند،می کند. ولیکن این توصیه جای بحث دارد؛ چراکه اثرات طولانی مدت داروهای کاهنده کلسترول در کودکان به طور گسترده مطالعه نشده است. به علاوه داروهایی مانند نیاسین برای کودکان تجویز نمی شود. به دلیل اختلاف های جامعه پزشکی بر سر این موضوع، باپزشک متخصص کودکان خود در رابطه با بهترین راه کاهش کلسترول خون کودک مشورت کنید واز به کارگیری درمان های بزگسالان به صورت خودسرانه پرهیز نمایید.

داروهای مرتبط

    آنتوم‌ (ANETHUM)
    محصولات سیر (GARLIC PRODUCTS)

تغییر شیوه زندگی

تغییر سبک زندگی در بهبود سطحکلسترول   خون نقس اساسی دارد. اگر دچار کلسترول خون بالا هستید وزن خود را کاهش دهید، غذاهای سالم بخورید و فعالیت بدنی خود را افزایش دهید. اگر سیگاری هستید، سیگار را ترک کنید.

کاهش وزن

مطالعات متعدد تاکید دارند که اضافه وزن منجر به سطوح بالای کلسترول می شود. حتی کاهش 2.5 تا 5 کیلوگرم اضافه وزن می تواند به کاهش سطوح کلسترول تام کمک کند. با نگاهی صادقانه به عادات غذایی و برنامه غذایی معمول روزانه خود، شروع کنید و عادات غلط غذایی را ازبرنامه روزانه خود حذف کنید. شما باید بدانید در این زمینه باید انگیزه خود را قوی نمایید و حس مبارزه طلبی خود را برای غلبه بر عادات غلط غذایی تقویت کنید.

غذاهای سالم و دوستدار قلب بخورید

چیزی که شما می خورید اثر مستقیم بر سطح کلسترول خون شما دارد. در حقیقت در برخی افراد یک رژیم غذایی غنی ازفیبر  ودیگر غذاهای کاهنده کلسترول به همان میزان داروهای کاهش دهنده کلسترول به کاهش کلسترول کمک می کند.

 چربی های سالم تر را انتخاب کنید . مصرف چربی های اشباع وچربی های ترانس، کلسترول تام وLDL را افزایش می دهد. کمتر از 10 درصداز کالری روزانه خود را از چربی های اشباع استفاده کنید. چربی  غیر اشباع تک زنجیرهای که درروغن زیتون،بادام زمینی وروغن کانولا  یافت می شود بهترین انتخاب چربی است. گردو وبادام از دیگر منابع سالم چربی هستند.

چربیهای ترانس را حذف کنید  .چربی های ترانس که درمارگارین، شیرینی ها، کیک های قنادی و کراکرها یافت می شونداثر منفی بر سطوح کلسترول خون دارند. نه تنها باعث افزایشLDL می شوند بلکه میزانHDL رانیز کاهش می دهند.

در حال حاضربعضی از غذاها برای تبلیغ بیشتر دارای برچسب "بدون اسید چرب ترانس" هستند. به این برچسب ها اعتماد نکنید. چنانچه یک ماده غذایی حاوی کمتر از 0.5 گرم چربی ترانس درهر میزان وعده مخصوص یک نفر باشد، می تواند با عنوان "بدون چربی ترانس " برچسب گذاری شود. این مقدار چربی خیلی به نظر نمی رسد ولیکن چنانچه مقدار زیادی از غذای با این مقدار ناچیز چربی ترانس بخورید، این میزان به سرعت زیاد خواهد شد.  به خاطرداشته باشید که لیست ترکیبات غذایی روی بسته بندی ها را بخوانید. در صورتی که غذایی حاوی چربی هیدروژنه باشد در واقع حاوی چربی ترانس است و باید به دنبال یک غذای جایگزین باشید.

 کلسترول غذایی را محدود کنید. کمتر از 300میلی گرم در روز کلسترول مصرف کنید، این مقدار در صورتی که دچار بیماری قلبی هستید باید کمتر از 200 میلی گرم باشد. بیشترین منابع کلسترول شامل گوشت های پُرچرب، زرده تخم مرغ و لبنیات پُرچرب می باشد. از گوشت لخم و بدون چربی، جایگزین هایتخم مرغ ولبنیات کم چرب استفاده کنید.

از غلات کامل استفاده کنید. مواد مغذی متعددی که در غلات کامل وجود دارند به سلامت قلب کمک می کنند. ازنان های سبوس دار،پاستای سبوس دار، آردهای سبوس دار و برنج قهوه ای استفاده کنید. جودوسر و سبوس جو از دیگر انتخاب های خوب و مناسب هستند.

 ازمیوه هاوسبزیجات  بیشتر استفاده نمایید.میوه هاوسبزیجات حاوی فیبر هستند که به کاهش کلسترول کمک می کنند. از میوه های فصل به عنوان میان وعده استفاده کنید. علاوه بر این، بیشتر از غذاهای حاوی سبزیجات استفاده کنید.

 از ماهی نیز به طور منظم استفاده کنیدبسیاری از انواعماهی ها نسبت به گوشت قرمز و ماکیان از درصد کمتری چربی اشباع و کلسترول برخوردار هستند. سالمون، خال مخالی و شاه ماهی از جمله ماهی های غنی ازامگا3  هستند که برای قلب بسیار مفید است.

از الکل جدا پرهیز نمایید بعضی ازمطالعات در کشورهای غربی مصرف متعادل الکل را با سطوح افزایش یافتهHDL مرتبطدانسته اند، ولی از آنجا که این مطالعات در افرادی انجام شده است که سابقه طولانی مصرف الکل را داشته اند و نتیجه مفید حاصله به دلیل محدود نمودن آن میزان بالای مصرف بوده به جوامعی مانند کشورما که الحمدلله مصرف الکل بسیار محدود می باشد قابل تعمیم نمی باشد. حتی در آن جوامع نیز مزایای استفاده از آن در حدی نیست که بتوان استفاده از آن را به کسانی که قبلاً مصرفی نداشته اند توصیه کرد. بر همین اساس درافراد الکلی نیز ترک نمودن مصرف الکل، مورد توصیه جدی می باشد.

به طور منظم ورزش کنیدورزش  منظم به بهبود سطوح کلسترول خون کمک می کند. با صلاحدید پزشک خود روزانه 30 تا 60دقیقه فعالیت بدنی در روز داشته باشید. روزانه پیاده روی تند داشته باشید. دوچرخه سواری کنید. شنا کنید. برای این که بتوانید انگیزه خود را حفظ کنید توصیه آن است که به یک گروه ورزشی بپیوندید و از ورزش کردن خود لذت ببرید. جالب است بدانید که لازم نیست حتماً 30 تا 60 دقیقه ورزش را در یک قسمت انجام دهید. چنانچه بتوانید در 3 تا6 قسمت 10 دقیقه ای ورزش کنید همچنان سطوح کلسترول خود را بهبود خواهید داد.

سیگار نکشید. چنانچه سیگاری هستید، سیگار را ترک کنید. ترک سیگار به افزایش سطحHDL کمک می کند. مزایای ترک سیگار تنهابه این مورد ختم نمی شود. تنها 20 دقیقه بعد از ترک، فشار خون شما کاهش می یابد. بعد از 24 ساعت ریسکحمله قلبی کاهش می یابد. بعد از یک سال ریسک بیماری قلبی به نصف زمانی می رسد که سیگاری بودید. بعد از 15 سال ریسک بیماری قلبی در شما با فردی که هیچگاه سیگاری نبوده است برابری می کند.

مواد غذایی مکمل

ثابت شده است برخی محصولات طبیعی می توانند کلسترول خون را کاهش دهند و برخی دیگر تنها کمک کننده هستند. با صلاحدید پزشک خود می توانید از محصولات و مکمل های زیر استفاده کنید:

کنگر
جو
سیر
بتاسیتوسترول (در برخی مکمل های خوراکی یافت می شود)
پسیلیوم (درغلاف و پوست دانه ها یافت می شود)
سبوس جو (در جودوسر و جو کامل یافت می شود)
سیتواستانول (در برخی مکمل های خوراکی یافت می شود)