هورمون چیست؟

«هورمون» کلمه‌ای است با ریشه یونانی به معنی«تحریک به فعالیت» هورمون‌ها ترکیباتی هستند که توسط غدد ریز درون بدن تولید می‌شوند و تغییرات ساختمانی و فیزیولوژیک آن منطقه را هماهنگ می‌کنند و در بسیاری از عوامل حیاتی بدن نقش دارند.

در این مقاله با انواع هورمون و نقش آنها  در ورزش به خوبی آشنا می شویم.

انواع هورمون‌ها

هورمونها از نظر ترکیب شیمیایی به سه دسته تقسیم می‌شوند :

هورمونهای پپتیدی : که می‌توانند پپتید ساده باشند یا گلیکوپپتید. یک هورمون پپتیدی ساده در بدن انسان مثل انسولین

هورمون‌های استروئیدی : که از کلسترول منشا می‌گیرند مثل هورمون‌های استروژن ، تستسترون

هورمونهای آمینی : که فقط از یک اسیدآمینه تشکیل یافته‌اند که شامل هورمونهای تیروییدی و هورمونهایی می‌باشند که از قسمت مرکزی غده فوق کلیوی ترشح می‌شوند و عبارتند از دوپامین ، آدرنالین و نورآدرنالین

هورمون تستسترون

ابتدا به سراغ مهمترین آنها هورمون تستسترون می رویم . تستسترون هورمون جنسی مردانه است که باعث بلوغ و صفات مردانه و عضله سازی می شود و در بدن مردان و زنان تولید میشود اما مقدار آن در مردان 20 برابر زنان است .

تستوسترون هورمونی آنابولیک عضله ساز (افزاینده انرژی جنسی و مسئول بروز صفات مردانه) بوده و کاهش ترشح آن در بدن موجب بروز اختلالات فراوان می گردد.

از علایم کمبود این هورمون در بدن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1) کاهش محسوس حجم و قدرت عضلانی : 
کاهش قدرت و حجم عضلانی را می توان از بارزترین علایم پیری در انسان دانست.کاهش میزان ترشح هورمون تستوسترون با کاهش میزان سنتز پروتئین در عضلات و در نتیجه کاهش حجم عضلات و همچنین با کاهش قدرت انقباض تارهای عضلانی ارتباطی مستقیم دارد.کاهش حجم عضلانی نیز به نوبه خود موجب تشدید روند طبیعی پیری و همچنین افزایش خطر شکستگی استخوانها می گردد.

2) افزایش میزان تجمع چربی در بدن ،مخصوصا در اطراف شکم و پاها 
کاهش میزان ترشح هورمون تستوسترون در بدن علاوه بر افزایش میزان تجمع چربی زاید در بدن ممکن است موجب بروز عارضه ژنیکوماستی (بزرگ شدن سینه در مردان) در مردان نیز گردد.با کم شدن میزان تستوسترون موجود در بدن،میزان ترشح هورمون «لپتین »نیز افزایش پیدا می کند.«لپتین» هورمونی پپتیدی است که از بافت چربی ترشح شده و این امر بیش از پیش موجب تشکیل بافت چربی در بدن می گردد.

3) کاهش تراکم استخوانی 
تحقیقات نشان می دهند که کاهش میزان ترشح هورمون تستوسترون در مردان با کاهش تراکم استخوانها و در نتیجه با بروز عارضه پوکی استخوان رابطه ای مستقیم دارد.تحقیقات همچنین نشان داده است که کاهش میزان ترشح هورمون «استرادیول» و «تستوسترون »در زنان نیز موجب بروز عارضه پوکی استخوان می گردد! یادآوری این نکته نیز ضروری است که هورمون تستوسترون به میزان اندک در بدن زنان نیز تولید و ترشح می شود. گفته می شود که بیش از 30% از مردان بالای 60 سال جهان از عارضه پوکی استخوان رنج می برند.به عبارت ساده تر می توان گفت که از هر 6 مرد مسن لااقل 1 نفر در طول عمر خود دچار شکستگی استخوان در ناحیه لگن می گردد.

4) کاهش مهارتهای یاد گیری و کاهش قدرت تمرکز 
تحقیقات نشان می دهند که کاهش میزان ترشح هورمون تستوسترون با افت قوای یادگیری و همچنین با کم شدن قدرت حافظه در انسان ارتباط مستقیم و تنگاتنگی دارد.

 راههای طبیعی افزایش هورمون تستسترون:

در تمرینات به حرکات پایه اولویت دهید :

جهت افزایش سطح تستسترون اجراء جلسات تمرینی را بر محور حرکات اساسی و پایه متمرکز سازید مطالعات نشان داده است که در حرکات ترکیبی و چند مفصلی که برای اجراء آنها نیاز به درگیری چند گروه عضلانی است در قیاس با حرکات تک مفصلی که برای اجراء آنها تنها نیاز به یک عضله و عضلات کوچک است میزان ترشح هورمون تستسترون به مراتب بسیار بیشتر بوده است برای مثال ترشح تستسترون در اجراء حرکاتی همچون اسکوات، پرس سینه، زیربغل هالتر خم بارفیکس به مراتب خیلی بیشتر از اجراء حرکاتی همچون جلوبازو و یا پشت بازو می باشد. شاید همین مزیت تستسترون بیشتر یکی از دلایل اصلی افزایش حجم بازو بر اثر اجراء حرکت اسکوات باشد

آجیل و خشکبار را به رژیم غذائی روزانه اضافه کنید:

تحقیقات نشان داده است مردانی که در رژیم غذائی شان از (روغن موجود در خشکبار و آجیل) به میزان کافی استفاده می کنند دارای بالاترین سطح تستسترون می باشند. البته هنوز علت اصلی برای محققین ناشناخته مانده است ولی گروهی از آنها بر این باورند که روغن های غیراشباع دارای یک تأثیر مستقیم بر روی سطح تولید تستسترون توسط بیضه ها می باشند. از منابع اصلی روغن های غیراشباع می توان از روغن زیتون، روغن کانولا و روغن موجود در آجیل ها نام برد.

۳ ست برای هر حرکت

محققان ایالات پنسیلوانیا به این نتیجه رسیدند که اجراء ۳ ست در قیاس با یک یا دو ست بیشترین افزایش سطح تستسترون را دارا می باشد. برای دستیابی به ریکاوری کافی و همچنین کسب قدرت لازم جهت اجراء ست دوم یا سوم با حداقل وزنه که حدود ۷۰ درصد یک تکرار حداکثر است تمرین کنید و حتماً یک دقیقه کامل بین ست ها استراحت کنید.

شدت استراحت تان را بیشتر از شدت تمرین در نظر بگیرید

عارضه تمرین بیش از حد (تمرین زدگی) یعنی فرصت ندادن کافی به بدن برای ریکاوری و بازیابی بین جلسات تمرین طبق آزمایش های به عمل آمده توسط محققین  تمرین زدگی به تنهائی می تواند سطح تستسترون جاری در خون را تا ۴۰ درصد کاهش دهد از علائم تمرین زدگی می توان به بی خوابی. برقراری وکوچک شدن سایر عضلات اشاره کرد. برای جلوگیری از ابتلاء به عارضه تمرین زدگی سعی کنید از تمرین کردن یک عضله به صورت دو روز پشت سر هم جداً خودداری کنید.

از نوشیدن مشروبات الکلی بپرهیزید

الکل تأثیر مستقیمی بر روی عملکرد غدد درون ریز دارا می باشد و در نتیجه باعث می شود که تولید هورمون تستسترون توسط بیضه ها به میزان قابل توجه کاهش یابد.

چربی

اگر خواستار افزایش سطح تستسترون هستید پس سعی کنید ۳۰ درصد کالری دریافتی رژیم غذائی روزانه تان را از طریق منابع چربی (علی الخصوص نوع غیراشباع شده آن) تأمین نمائید. پیروی از یک رژیم گیاه خواری می تواند سطح تستسترون را به شدت کاهش دهد.

اما استفاده از این هورمون و یا استفاده از ماده استروئید که در بدن تبدیل به تستسترون میشود اخیراً توسط ورزشکاران مورد سوء استفاده قرار گرفته و در بسیاری از خبرهای ورزشی می خوانیم که ورزشکاران     حرفه ای بر اثر استفاده از ماده انرژی زای استروئید که در بدن تبدیل به هورمون تستسترون می شود از شرکت در مسابقات جهانی محروم شده و یا مجبور به پس دادن مدال های خود می شوند.
نتایج تحقیقات بیان میکند که مردم باید متوجه استفاده از مکمل های حاوی تستسترون باشند حتی اگر سبب ماهیچه سازی شده و انرژی زا نیز باشند زیرا استفاده بیش از حد این هورمون منجر به اختلالات رفتاری مانند پرخاشگری و تمایل به خودکشی می شود. همچنین استفاده از این هورمون در دراز مدت سبب تخریب سلولهای مغزی شده و در نتیجه بروز بیماری هایی نظیر آلزایمر در سنین بالاتر را به همراه دارد .

عوارضی که از مصرف نابجای هورمون های استروئیدی حاصل میشه... بعضی هاشون با قطع دارو برطرف میشن و بعضی های اونها برطرف نمیشن و مشکل دائمی ایجاد می کنند.در مردان :زیاد شدن جوش های غرور جوانی ,کیست , پوست و موی چرب , ,درد و مشکلات دیگر ادرار کردن ,افزایش احتمال سرطان پروستات دیده میشه و در زنان :مردانه شدن بدن ,ضخیم شدن پوست  ,خشن شدن صدا ,رشد زیاد موهای بدن , ریزش موی فرق سر ،امکان مختل شدن رشد و غیره... از جمله مواردی هستند که جزء عوارض دائمی به حساب میان .

انسولین
بعد ازتستسترون آنابولیک ترین هورمون بدن انسولین است که در جذب پروتئین و بازسازی عضلات بعد از تمرین تاثیر بسزائی دارد ( به همین دلیل مصرف مکمل های آمینو با آب میوه های شیرین توصیه می شود) نقطه مقابل هورمونهای ذکر شده کورتیزول و گلوکاگون است که اصطلاحا به آنها هورمونهای کاتابول (تحلیل برنده عضلات ) گفته می شود کورتیزول هورمونی است که موجب تجزیه عضلات می گردد و ترشح آن با استرس افزایش می یابد و هر چه عضلات تحت فشار کمتری قرار داشته باشد بدن بیشتر در حالت کاتابولیک قرار می گیرد گلوکاگون در شرائط کاهش قند خون و فقدان منابع انرژی با تجزیه بافتهای پروتئینی موجب سنتز و تبدیل آنها به قند ها و منبع انرژی می کند .

سومین هورمون، هورمون رشد یا سوماتروپین است که در سنین نوجوانی باعث رشد قد و بعد از اتمام سن رشد هنگام خواب به مقدار خیلی کم ترشح میشود و موجب بازسازی بافتهای فرسوده از جمله عضلات آسیب دیده از تمرین و تامین انرژی آن از محل ذخائر چربی می شود

لپتین هورمونی که از بافتهای چربی ترشح و موجب احساس سیری در فرد می شود و گرلین توسط معده و باعث تحریک اشتها و ایجادحالت گرسنگی می شود. تمرینات ورزشی شدید و مداوم باعث تحریک بدن به ترشح هورمونهای تستسترون و هورمون رشد می گردد.

کاهش انسولین در مغز در نتیجه ورزش و رژیم غذایی مناسب نشانه طول عمر است

انسولین هورمونی است که میزان گلوکز را تنظیم می‌کند.افرادی که منظم ورزش می‌کنند به طور متوسط بیشتر عمر می‌کنند. رژیم غذایی محدود، ورزش و وزن پایین، بافت‌های بدن را نسبت به انسولین حساس نگه می‌دارد و این بدان معنی است که در این شرایط بدن نیاز به تولید انسولین کمتری دارد و باعث کاهش عملکرد انسولین در مغز شده و در نتیجه به جوانتر ماندن و افزایش طول عمر انسان کمک می‌کند.

نقش ورزش در متعادل شدن هورمون‌ها در بدن

جای هیچ شکی وجود ندارد که می‌توان با ورزش جسمی سالم و نیرومند داشت. مطالعات علمی نشان داده است ، افرادی که به طور مرتب ورزش می‌کنند و وزنی متناسب دارند، بیشتر عمر می‌کنند. تمرینات ورزشی مستمر و برنامه‌دار و همچنین کنترل وزن به طور چشم‌گیری بیماری‌های قلبی، عروقی و سکته‌ها را کاهش می‌دهد و باعث پایین آمدن فشار خون و کاهش کلسترول خون می‌شود. شخص ورزشکار و متناسب، بهتر  با بیماری‌ها مقابله می‌کند .

نقش هورمون بر کاهش افسردگی
یکی از تأثیرات ورزش، رهایی از افسردگی است. شما با ورزش میزان و ترشح هورمونی به نام«اندروفین» «Endrophine» را بالا می‌برید.

حال چگونه اندروفین باعث تغییرات خلق و خوی ما می‌شود؟

پس از ورزش این هورمون که مربوط به بافت عصبی است. توسط «هیپوتالاموس» ساخته می‌شود و به کمک «هیپوفیز» به جریان خون وارد می‌شود. «اندروفین» وارد اعصاب انتقال دهنده درد به مغز می‌شود. پس از آن به گیرنده‌های «تسکین دهنده درد» در «نرون» متصل می‌شود. این گیرنده‌ها مثل گیرنده‌هایی است که داروهایی چون «مورفین» به آن اتصال پیدا می‌کنند. «اندروفین» با تأثیر بر روی «گیرنده‌های عصبی» مانع آزاد شدن مولکول‌های پیام رسان عصبی از پایانه عصب می‌شود.
بنابراین هیچ پیام دردی به مغز نمی‌رسد. به همین دلیل این هورمون را بی‌حس کننده و تخفیف دهنده درد می‌دانند. همین اثر اندروفین به بدن باعث حس خوشحالی و نشاط در فرد می‌شود، در حالی که درد را نیز کاهش می‌دهد و فشارهای عصبی را کم می‌کند و باعث تخلیه تنش می‌شود. به همین دلیل آن را مسکّن طبیعی بدن می‌نامند.

چگونه ورزش کردن باعث آزاد سازی «اندروفین» می‌شود؟

(اندروفین شامل 4 نوع آلفا- تبا- سیگما و گاما است.) در زمان ورزش کردن سطح تبا اندروفین خون در بالاترین میزان خود قرار می‌گیرد. در زمان انجام حرکات سریع بیش از 30 دقیقه ، تا پنج برابر نسبت به زمان استراحت افزایش پیدا می‌کند، البته نسبت از شخصی به شخص دیگر با توجه به میزان استمرار او در ورزش فرق می‌کند.
هر چه بیشتر تمرین داشته باشید و حرکات ورزشی‌تان منظم‌تر و مرتب‌تر باشد، بدن شما به طور طبیعی در مقابل این ماده مقاومت بیشتری نشان می‌دهد و اینجاست که باید برای رسیدن به آن خوشحالی و نشاط شدت تمرینات را بالا ببرید تا بدن بتواند همان میزان «اندروفین» را تولید کند.

نقش هورمون رشد(سوماتروپین) در بدن
هورمون رشد انسانی، توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود و نقش کلیدی در عملکرد سیستم ایمنی بدن، ترمیم بافت‌ها، جایگزینی سلول‌ها و استحکام استخوان‌ها ایفا می‌کند. با وجودی که با بالا رفتن سن از سطح هورمون رشد کاسته می‌شود باز با این وجود می‌توانید به‌صورت طبیعی سطح هورمون رشد را افزایش دهید.

در دوران کودکی هورمون رشد باعث بلند شدن قد می‌شود. زمانی‌که فرد به نهایت رشد قدی خود رسید این هورمون تغییر نقش می‌دهد و دوران بزرگ‌سالی این هورمون دیگر به بلند شدن قد کمک نمی‌کند و در عوض به کاهش چربی بدن کمک می‌کند. از همین‌رو از این هورمون در دوران میان‌سالی و پیری می‌توان به‌عنوان هورمون سلامتی و تندرستی نام برد.

تحقیقات نشان داده که فعالیت‌های ورزشی غیرهوازی و انفجاری مثل دوی سرعت باعث ترشح میزان قابل توجهی هورمون رشد می‌شود. جدائی از موارد فوق بررسی‌های دیگر نشان داده که یک‌سری از آمینواسیدها نیز کمک مضاعفی به ترشح هورمون رشد می‌کنند.

بدنسازان به جهت پیشرفت بهتر و عضله سازی بیشتر از این هورمون استفاده میکنند البته هورمون رشد به طور طبیعی در بدن ساخته میشود ولی با افزایش سن از ترشح آن کاسته میشود در کشورهای مثل آمریکا این هورمون غیر مجاز و دوپینگ شناخته نمیشود و جزء داروهای مفید است البته بدنسازان در سطح پیشرفته و در دوران تفکیک عضلانی از این هورمون استفاده میکنند چون این هورمون علاوه بر عضله سازی خاصیت چربی سوزی نیز دارد به هر حال استفاده از آن به افراد مبتدی وافرادی که زیر ۱۸ سال هستند توصیه نمیشود چون به زبان ساده موجب اختلال در رشد طبیعی بدن میشود و در افراد بالغ احتمال رشد عرضی استخوانها وجود دارد.

راه‌های طبیعی افزایش هورمون رشد

چندین راه برای افزایش طبیعی هورمون رشد در بدن وجود دارد:

۱) اول از همه پیروی از رژیم غذائی که در آن به‌ازاء هر کیلوگرم از وزن بدن ۲/۲ گرم پروتئین به بدن برسد. یک وعده پر پروتئین باعث افزایش ترشح هورمون رشد می‌شود.

۲) دومین روش این است که از مکمل‌های آزادکننده هورمون رشد استفاده کنید (آنهائی‌ که حاوی آرژنین پیروگلوتامیت و لیسین مونوهیدروکلرید هستند) از این مکمل‌ها قبل از تمرین استفاده کنید .

۳) یکی از موارد دیگر افزایش‌دهنده هورمون رشد داشتن خواب کافی شبانه است. حداکثر ترشح هورمون رشد به‌صورت طبیعی در نیمه شب و از ساعت ۱۱ تا ۲ بامداد می‌باشد که معمولاً پس از گذشت ۴۵ دقیقه از به خواب رفتن ترشح آن شروع می‌شود. بنابراین با زود خوابیدن می‌توانید به نحو قابل توجهی به ترشح هورمون رشد کمک کنید.همچنین تحقیقات نشان داده است افرادی که اغلب در نیمه شب مشغول بکار هستند(مانند افراد شاغل در کارخانجات و غیره) سطح ترشح هورمون رشدشان به طور چشمگیری کاهش پیدا کرده است .

4)راه آخر اینکه زیرکانه تمرین کنید. تمرین سنگین با تکرارهای کم راهی مؤثر برای افزایش قدرت است. تمرین با تکرارهای زیاد و وزنه‌های متوسط بیشتر برای ترشح هورمون رشد مؤثر است. بنابراین کار اشتباهی است اگر تکرارهای زیاد را از برنامه‌های خود حذف کنید. ترشح هورمون رشد نتیجه‌ای است از تمرینات پرمقدار که همچنین باعث تحریک چربی‌سوزی هم می‌شود

هورمون رشد و ورزش:
 بررسی شده که این هورمون در هنگام ورزش بالا میره و بیشتر هم تحت تاثر شدت تمرین هست..
پاسخ این هورمون نسبت به تمرین ظاهرا مربوط به سطح آمادگی فرد هست...

 افزایش این هورمون در طی ورزش به این عوامل ارتباط دارد: 
 افزایش هورمون رشد بستگی دارد به : جنس ورزشکار-شدت تمرین- میزان تمرین
دادن رژیم غذائی خاص قبل ورزش( مخصوصا چربی) روی ترشح این هورمون در طی ورزش تاثیر میگذارد. همچنین در طی ورزش, هورمون رشد, تستوسترون , کورتیزول, لاکتات در خون ورزشکاران بالا میرود

 
 تمرینات غیرهوازی کوتاه و سرعتی
تحقیقات نشان داده که افزایش هورمون رشد تا ۵۳۰ درصد از طریق انجام دوهای سرعت وجود دارد. همان عملکرد دوی سرعت را می‌توان به روش‌های مختلف به‌دست آورد، که از جمله می‌توان به شنا کردن، دوچرخه‌سواری ، اسکی صحرائی اشاره کرد. اگر به تمرین با دستگاه‌های ایروبیک علاقه‌مند هستید پس می‌توانید از دستگاه دوی درجا، پله، دوچرخه ثابت و ... استفاده کنید.
آمینواسیدها بلوک‌های سازنده، تمامی پروتئین‌ها هستند که آنزیم‌ها هورمون‌ها، عضلات، استخوان‌ها، پوست و ارگان‌های بدن را تشکیل می‌دهند.
یک‌سری از آمینواسیدها نشان داده‌اند که موجب ترشح هورمون رشد می‌شوند. این قبیل آمینواسیدها هم به ‌صرفه و هم بدون عوارض جانبی هستند که باعث تحریک هورمون رشد به ترشح می‌شوند. با این وجود اخیراً مشخص شد که گلوتامین که فراوان‌ترین آمینواسید بدن نیز به حساب می‌آید نقش مؤثری در آزادسازی هورمون رشد دارد.

بعضی از عوارض مصرف هورمون رشد:

در مان با این هورمون خطر وقوع لغزش درگردن استخوان ران را بهمراه دارد و همینطور ممکنه افرادی که در باشگاه های بدنسازی و زیبایی اندام ورزش می کنند و از هورمون رشد استفاده می کنند باید بدانند که هر چند هورمون رشد در بزرگ شدن عضلات و افزایش حجم آنها و ایجاد نیرو در فرد موثر است اما مصرف بی رویه و طولانی مدت آن می تواند در افراد سرطان های متفاوت ایجاد کند.  
یکی از ویژگی هایی که در هورمون رشد وجود دارد این است که باعث تحریک رشد بافت ها می شود و در فردی که یک بافت سرطانی نهفته دارد می تواند با مصرف بی رویه هورمون رشد تحریک و فرد را دچار سرطان کند.
مشکل دیگری که استفاده از هورمون رشد در افراد بالغ ایجاد می کند این است که در افرادی که رشد استخوان هایشان پایان یافته است تزریق هورمون رشد موجب رشد طولی این افراد نمی شود بلکه رشد عرضی آنها را موجب می شود و باعث غول پیکری یعنی بزرگ شدن بینی و دست های آنها می شود.
توصیه می شود این افراد به هیچ فرد از هورمون های رشد و حتی هورمون های دیگر مانند تستوسترن استفاده نکنند چرا که در دراز مدت مشکلاتی برای فرد ایجاد می کند که در برخی موارد برگشت ناپذیر است. مصرف هورمون رشد به طور مستمر ممکن است موجب بروز بیماری قند ، بیماریهای عضلانی و کوتاه تر شدن طول عمر بشود. توجه به عوارض هورمون رشد به قدری روز افزون است که برخی از کارشناسان معتقد ند که باید هورمون رشد در ردیف مواد تحت کنترل در آید و از مقدار توزیع آن در بازار کاسته شود.

 نتایج حاصل از افزایش سطح هورمون رشد
 افزایش قدرت ، افزایش سطح انرژی ، حفظ حجم عضلانی بدن ، کاهش درصد چربی بدن ، حفظ رنگ طبیعی مو ، کاهش چین و چروک ، کاهش افسردگی ، افزایش استقامت ، افزایش عملکرد سیستم دفاعی بدن ، افزایش قدرت حافظه ، افزایش خروجی قلب و داشتن فشار خون طبیعی .

منبع دانشنامه رشد