زندگی در عصر حاضر به گونه ای پیش می رود که کارشناسان هیچ ابزار مجازی را کاربردی تر از شبکه های اجتماعی نمی دانند. اعضای شبکه های اجتماعی انواع مطالب را روی این پلتفرم ها منتشر می کنند و طی چند سال اخیر عکس های سلفی به یکی از مهم ترین علاقه مندی های آنها تبدیل شده است تا این تصاویر را با دوستان خود به اشتراک بگذارند.

سلفی (Selfie) در اصل به عکس هایی گفته می شود که کاربران از خودشان می گیرند و آنها را روی شبکه های اجتماعی به انتشار می گذارند. اما نتایج یک بررسی جهانی نشان داده است که 25 درصد مردم معنی واژه «سلفی» را نمی دانند و البته از افرادی که معنی این کلمه را به خوبی می دانند، 70 درصد دست کم یک عکس سلفی از خود گرفته اند. این بررسی نشان می دهد که 36 درصد کسانی که عکس سلفی می گیرند مرد و 64 درصد باقیمانده هم زن هستند. البته باید گفت 90 درصد زنان و 50 درصد مردانی که گوشی هوشمند دارند، تاکنون از خود عکس سلفی گرفته اند.

براساس گزارش موجود، 35درصد مردم می گویند که برای ثبت لحظات خوب عکس سلفی می گیرند. 34 درصد برای ثبت خاطرات مربوط به لحظات بامزه و شاد، 15 درصد برای گرفتن عکس زیبا از خود و 14 درصد برای ثبت حالت خوب موهای شان سلفی می گیرند و در این میان 13 درصد مردم هم گفته اند که با گرفتن عکس سلفی اعتماد به نفس شان بالا می رود. به طور کلی 67 درصد عکس های سلفی با گوشی های هوشمند گرفته می شود، 26 درصد با دوربین های دیجیتالی و 8 درصد کاربران هم با وب کم سلفی نگاری می کنند. 

همچنین مشخص شده است که 19 درصد عکس های سلفی در تعطیلات گرفته می شود. 19 درصد در اتاق نشیمن، 17 درصد در میهمانی ها و 10 درصد عکس های سلفی هم هنگام برقراری مراسم ویژه مانند جلسات کاری تهیه می شود. البته کاربران برای گرفتن این عکس ها و انتشار آن روی شبکه های اجتماعی دلیل منطقی دارند؛ زیرا کارشناسان می گویند حساب های کاربری موجود در شبکه های اجتماعی که پروفایل آنها عکس سلفی دارد، 10 برابر بیشتر از دیگر صفحات دیده می شوند.

اعتیاد به عکس های سلفی

اگرچه عکس های سلفی تصویر خوبی از ما به نمایش می گذارند، اما کارشناسان و روان شناسان این تصاویر را چندان خوشایند نمی بینند و در مطالعه جدیدی که دانشگاه ایالتی اوهایو انجام داد مشخص شده است کسانی که بیش از اندازه روی شبکه های اجتماعی فیس بوک و اینستاگرام عکس سلفی منتشر می کنند، با برخی مشکلات همراه هستند. تمرکز این مطالعه بر افرادی بود که در انتشار عکس های سلفی روی پلتفرم های اجتماعی زیاده روی می کنند و در پایان مشخص شد که میزان ابتلا به خودشیفتگی و اختلالات فکری- روانی در آنها بیشتر است.

محققان آمریکایی به این نتیجه رسیده اند که مردان بیشتر از زن ها عکس های سلفی را قبل از انتشار ویرایش می کنند و همین مساله باعث می شود تا بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات یادشده قرار بگیرند. جسی فاکس، مدیر این تحقیقات گفت: «چندان دور از ذهن به نظر نمی رسد که عکاسان سلفی زمان زیادی را به ویرایش آثار خود اختصاص بدهند و بهترین نما را روی شبکه های اجتماعی منتشر کنند. اما نکته نگران کننده این است که هرچه وسواس در این زمینه بیشتر شود، بستر لازم برای بروز خودشیفتگی و اختلالات روانی هم افزایش می یابد و این نخستین باری است که یک مطالعه علمی ثابت می کند سلفی نگاری هم می تواند زمینه ابتلا به اختلالات روانی را فراهم آورد.»

مهم ترین نتیجه ای که مطالعات حاضر داشته این است که علاقه مندان به عکس های سلفی که تعداد زیادی از آنها را روی شبکه های اجتماعی به اشتراک می گذارند، بیش از دیگر کاربران رفتارهای غیراجتماعی نشان می دهند و احتمال بروز خودشیفتگی و مشکلات روحی در آنها افزایش می یابد. طبق آمارهای موجود، 58 درصد کاربران پس از گرفتن عکس سلفی دیگر سراغ آن نمی روندو 44 ردصد هم با علاقه مندی فراوان هرچند وقتی یکبار سلفی های خود را ملاحظه می کنند. از بین این افراد 43 درصد پیش از آنکه عکس های سلفی خود را روی شبکه های اجتماعی بگذارند آنها را با فتوشاپ ویرایش می کنند تا مطمئن شوند که مخاطبان حتما عکس آنها را تایید خواهندکرد.

جسی فاکس می گوید این صحبت ها به این معنی نخواهد که علاقه مندان به عکس های سلفی به اختلالات مذکور مبتلا شده اند و تمام کسانی که هر روز تعداد زیادی عکس سلفی روی شبکه های اجتماعی می گذارند، بیماری های روحی- روانی دارند. اما مطالعه آنها بر این مساله تاکید دارد که در مقایسه با دیگر افراد، سلفی نگاران رفتارهای غیراجتماعی بیشتری نشان می دهند و بستر آماده تری برای بروز این بیماری ها دارند.

خودشیفتگی براساس باوری ایجاد می شود که فرد به این نتیجه می رسد که از تمام اطرافیان خود باهوش تر، جذاب تر، زیباتر و بهتر است و به عبارت دیگر، به صورت کاذب باور می کند که همه اطرافیان در سطح پایین تری از او قرار دارند و با این وجود همواره موضع خود را ناامن می بیند که این صفات را از دست بدهد. اختلالات روحی- روانی در این زمینه نیز از سوی دیگران را تجربه می کند و طی آن رفتارهای تکانشی بدون فکر و انگیزه قبلی انجام می دهد.

در این بررسی 800 نفر در گروه سنی 18 تا 40 سال حضور داشتند که در یک نظرسنجی آنلاین شرکت کردند و از آنها سوالاتی پیرامون نحوه انتشار عکس های شخصی روی شبکه های اجتماعی پرسیده شد. شرکت کنندگان همچنین برگه هایی شامل سوالات استاندارد را پر کردند تا میزان رفتارهای غیراجتماعی و خودشیفتگی در آنها مشخص شود.

در سوال مربوط به تعداد عکس های سلفی منتشرشده، محققان از کاربران در مورد ویرایش عکس ها پیش از انتشار آنها سوالاتی پرسیدند و میزان ویرایش هرعکس هم مورد توجه قرار گرفت.

جسی فاکس در پایان بررسی گفت که برخلاف تصور قبلی، بسیاری از مردان هم پیش از انتشار عمومی عکس های سلفی آنها را ویرایش می کنند و با برش بخشی از عکس یا استفاده از فیلترهای تصویری سعی دارند تصویر نهایی بهتری را در معرض دید عموم قرار دهند. نتایج نهایی نشان داد که میزان اختلالات روانی و خودشیفتگی و افرادی که تعداد زیادی عکس سلفی روی اینترنت می گذارند رابطه مستقیم وجود دارد و البته این اختلالات با میزان ویرایش عکس ها ارتباطی ندارد.

فاکس توضیح داد: «این نتیجه بسیار مهم و قابل تامل است؛ زیرا اختلالات روانی موجود در این افراد با رفتارهای تکانشی و بدون فکر قبلی در ارتباط بوده است و معتادان به سلفی نگاری فکر می کنند گرفتن این عکس ها و انتشار آنها روی شبکه های اجتماعی یک اتفاق معمول است، اما واقعیت این است که همین اتفاق می تواند آنها را با مشکلات اساسی مواجه کند».

نکته اصلی این است که افراد پس از انتشار تصاویر سلفی روی شبکه های اجتماعی، مورد تایید دیگران قرار می گیرند و همین مساله آنها را تشویق می کند تا بیشتر به این کار مبادرت ورزند. البته در برخی موارد دیده شده است که اگر سلفی کاربران مورد تایید بقیه قرار نگیرد، باز هم تلاش بیشتر از این زمینه صورت می گیرد تا عکس های جدیدتر مورد توجه قرار گیرند.

خطرات اعتیاد به سلفی

یک جوان 19 ساله بریتانیایی که تمایل زیادی به سلفی نگاری داشت و پس از اهتمام فراوان توانست عکس موردنظر خود را بگیرد، اقدام به خودکشی کرد. این طور که رسانه های بریتانیایی گزارش دادند، دنی بومن برای آنکه بتواند سلفی های موردنظر را از خود بگیرد، بیش از شش ماه از خانه بیرون نرفت، برخی روزها حدود 10 ساعت را به این کار اختصاص داد، 15 کیلوگرم از وزن خود را کم کرد و روزانه بیش از 200 عکس سلفی می گرفت و همین اتفاقات باعث شد تا او پس از غیبت های طولانی، از دانشگاه اخراج شود. 

والدین دنی گفتند که او شبانه روز خود را با دوربین سلفی گوشی هوشمند می گذراند تا در نهایت بتواند عکس مورد نظر خود را با مشخصاتی که می خواهد تهیه کند. اما زمانی که مجموعه عکس های به دست آمده رضایت این جوان بریتانیایی را کسب نکرد، او با خوردن مقدار زیادی قرص دست به خودکشی زد که البته مادرش به موقع جان او را نجات داد.

اگرچه این داستان در یک کشور دیگر اتفاق افتاده است و در نگاه اول به نظر می رسد احتمال بروز آن برای ما تقریبا غیرممکن است، اما کارشناسان با این نظر موافق نیستند. 

این جوان به عنوان نخستین معتاد بریتانیایی به سلفی نگاری شناخته شده است و سازمان بهداشت این کشور می گوید که به زودی نمونه های آن در دیگر کشورها هم بروز خواهدکرد. در بیمارستان مرکزی لندن سالانه بیش از 100 معتاد به فیس بوک و توییتر درمان می شوند و این مرکز هم اکنون متخصصانی استخدام کرده است تا بتواند معتادان به عکاسی سلفی را هم درمان کند.

این اتفاق، کارشناسان بهداشت و سلامت در کشور تایلند را هم دچار نگرانی کرده است. پانپیمول ویپولا، مدیر سازمان خدمات بهداشت روانی تایلند در این خصوص توضیح داد: «توجه بیش از اندازه به انتشار تصاویر شخصی روی شبکه های اجتماعی، بررسی اینکه چه کسانی عکس ما را مشاهده کرده اند، توجه به تعداد لایک های عکس سلفی، امیدوار بودن به اینکه عکس سلفی بیشترین تعداد لایک و کامنت را داشته باشد و... اتفاقاتی است که ما را بسیار نگران می کند و مطالعه گسترده ای را آغاز کرده ایم تا جلوی اختلالات ناشی از این نوع اعتیاد را بگیریم».

دکتر ویپولا بر این باور است که رفتارهای مذکور می توانند زمینه ساز اختلالات مغزی و روانی در آینده باشند و به خصوص آنهایی که بیش از اندازه به سلفی نگاری اهمیت می دهند، بیش از دیگران در معرض کاهش اعتماد به نفس قرار می گیرند.

فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد Selfie را «کلمه سال 2013» معرفی کرد و در توضیح آن نوشت: «نوعی عکس که شخص از خودش می گیرد، به طور معمول با گوشی هوشمند یا وب کم گرفته می شود و در نهایت روی شبکه های اجتماعی به انتشار می رسد».

در آن زمان که سلفی نگاری رواج چندانی نیافته بود، مرکز نشر فرهنگ لغت آکسفورد از این اتفاق به عنوان یک جریان همه گیر یاد کرد و این روزها پس از گذشت 2 سال کارشناسان به این نتیجه رسیده اند که اگر ماجرای گرفتن عکس های سلفی به تعادل نرسد، به زودی یک بحران جدی در سراسر جهان به وجود می آید. 

شیفتگان عکس های سلفی سعی می کنند خود را در موقعیت های متفاوت قرار دهند و از زوایایی این عکس ها را تهیه کنند که تکراری نباشد. اما کارشناسان دانشگاه اوهایو با اطمینان کامل می گویند که عکس های سلفی دلیل اصلی تمایز این افراد با دیگر گروه ها نیست و در عوض، خودشیفتگی و اختلالات روانی است که باعث می شود علاقه مندان به عکس های سلفی در گروه متفاوتت طبقه بندی شوند. 

این پدیده همه گیر در جریان افزایش محبوبیت شبکه های اجتماعی رواج یافته است و در کشور آمریکا جوانان 18 تا 24 ساله، روزی یک میلیون عکس سلفی می گیرند. اما باید توجه داشت که نکته نگران کننده در این زمینه اعتیاد به این کار است و اگر در این زمینه زیاده روی نشود، نگرانی وجود نخواهدداشت.