نمی‌دانیم میانگین هوش کودکان نسل ما با میانگین هوش بچه‌های امروزی چقدر تفاوت دارد. اما بدیهی است که فراوانی نعمت به بچه‌های امروزی مهارت‌هایی را یاد می‌دهد که نسل ما در سال‌های جوانی و میانسالی هم از پس آموختن‌شان برنمی‌آید. تکنولوژی با سرعت سرسام‌آوری پیش می‌رود و برای مایی که اوج مدرن بودن‌مان در کودکی به آتاری‌های دستی یا بازی‌های ابتدایی ویدئویی محدود می‌شده، پیش رفتن با این سرعت کار ساده‌ای نیست. 

شاید به همین دلیل است که گاهی از فرزندان‌مان جا می‌مانیم و گذشته از یدک کشیدن انگ کم‌هوشی در مراقبت از آنها در برابر ابزارهای مدرن لنگ می‌زنیم.  در این مطلب، تجربه پنج پدر و مادر را برای‌تان نقل می‌کنیم که به‌خاطر همین ناآگاهی، آزادی آسیب‌زننده‌ای را به فرزندان‌شان هدیه کرده‌اند یا اینکه با محدود کردن بیش از اندازه‌ بچه‌ها، باعث جا ماندن آنها از همسالانش شده‌اند. شاید خواندن تجربه این والدین در کنار راهنمایی‌های ما، بتواند به برخی از سوالات شما در مورد سن مناسب استفاده از تکنولوژی و شرایط درست روبه‌رو شدن بچه‌ها با قابلیت‌های آن پاسخ دهد.

برای کوچولویم موبایل بخرم؟

آوا چهار ساله است. اتاقش را عروسک‌های رنگارنگ پر کرده‌اند اما هیچ چیز مثل تلفن همراه مادرش او را سرگرم نمی‌کند. مادر آوا تصمیم گرفته برای تولد چهارسالگی او برایش یک تلفن همراه هوشمند بخرد. به نظرش با چنین هدیه‌ای نه‌تنها او را ذوق‌زده می‌کند بلکه با یک تیر دو نشان دیگر هم می‌زند؛ آوا می‌تواند از این به بعد با تلفن همراه خودش با مادربزرگش صحبت کند و دلتنگی سرکار بودن پدرش را هم آسان‌تر تحمل کند و از طرف دیگر بازی‌هایی که روی گوشی‌اش نصب می‌شود، جمله همیشگی «حوصله‌ام سر رفته!» را از سر او بیرون می‌کند و به مادرش وقت بیشتری برای رسیدگی به کارهایش را می‌دهد.

موبایل‌بازی ممنوع!

با کمی اغراق می‌توانیم بگوییم که خرید تلفن همراه برای یک کودک چهار، پنج ساله بدترین گزینه ممکن است. بچه‌ها در این سن نیاز اورژانسی به برقراری ارتباط تلفنی ندارند و از طرف دیگر با چسبیدن به این تکنولوژی آسیب‌های زیادی را هم به جسم و روان خود وارد می‌کنند. 

-  مدام لمس کردن صفحه گوشی هنگام بازی کردن، مفاصل انگشتان را دچار مشکلاتی جدی می‌کند که درمان کردنش حتی در ابتدای ابتلا هم ساده نیست و بعد از گذشت مدتی درمان این آسیب‌ها غیرممکن هم می‌شود.

-  حاصل مدام بازی کردن با گوشی، چشمی همیشه خسته است.

-  این ابزارها آنقدر دلچسب هستند که بچه‌ها بعد از مدتی استفاده به آنها اعتیاد پیدا کنند و هر روز ساعت بیشتری را برای بازی با آنها اختصاص دهند، تصور نکنید این بازی‌ها فرزند شما را باهوش‌تر می‌کند. او به مرور علاوه بر مشکلات ذهنی که پژوهشگران ادعا می‌کنند سراغش می‌آید، دچار تیک‌های ظاهری هم می‌شود.

-  بعضی از پژوهشگران معتقدند استفاده درازمدت از تلفن همراه، روی مغز تاثیری مخرب می‌گذارد و می‌تواند باعث ابتلا به سرطان مغز شود.

پس:

-  استفاده‌تان از تلفن همراه در خانه را محدود کنید، بچه‌ها بیشتر از هر چیز از عادت‌های شما الگو می‌گیرند.

-  اگر می‌خواهید به فرزندتان اجازه استفاده از تلفن همراه را بدهید، آن را روی «فلایت مود» بگذارید تا در معرض امواج مضر قرار نگیرد.

- برای استفاده از تلفن همراه محدودیت‌هایی وضع کنید. کودک چهار ساله شما نباید بیشتر از نیم‌ساعت در روز با چنین ابزاری سرگرم شود.

تبلت بچه‌ها را باهوش می‌کند؟

از نظر مادر ستاره سرگرم کردن فرزند دوساله‌اش با موبایل یک اشتباه بزرگ است. او به این عقیده پژوهشگران که امواج تلفن همراه به مغز بچه‌ها آسیب می‌زند باور دارد و به همین دلیل می‌خواهد با خرید تبلت فرزندش را با تکنولوژی آشنا کند. از نظر او دوست شدن با تکنولوژی نه‌تنها به نفع رشد ذهنی فرزندش است و به او مهارت‌های تازه‌ای می‌آموزد بلکه باعث می‌شود کمتر به او بچسبد یا در مهمانی غر بزند.

هنوز خیلی زود است!

شاید بچه‌های چهار، پنج ساله بتوانند مهارت «تکرار یک دستورالعمل» را با کمک تبلت یاد بگیرند و از طریق پخش موسیقی، بازی کردن و لمس تصادفی صفحه زودتر از همسالانشان این توانایی ذهنی را به دست بیاورند اما سرگرم کردن کودکان دوساله با تبلت ایده خوبی به نظر نمی‌رسد.

-  تکنولوژی مزایای زیادی دارد اما برای بچه‌های زیر دو سال، بازی کردن با پازل و اسباب‌بازی‌های بسیار ساده از کشف قابلیت‌های ابزارهای تکنولوژیک مفیدتر و تاثیرگذارتر است. آنها برای پرورش مهارت‌های ذهنی‌شان به مشاهده، شنیدن و لمس کردن دنیای اطراف‌شان نیاز دارند.

- بازی‌های ساده کودکانه نه‌تنها قدرت ذهن این کودکان را بالا می‌برد، بلکه به توانایی‌های جسمی‌شان هم کمک می‌کند. کودکی که به جای مدام نشستن روی مبل و بازی با تبلت، روی زمین قدم برمی دارد، زمین می‌خورد و گاهی خرابکاری به بار می‌آورد در هماهنگ کردن ذهن و جسمش زودتر توانا می‌شود.

-  بعد از رسیدن فرزندتان به سه سالگی می‌توانید برایش تبلت بخرید اما به شرط آنکه تنها نیم ساعت در روز سراغش برود. البته فرزند شما در هفت سالگی می‌تواند یک ساعت با این وسیله جذاب وقت بگذراند.

پس:

- می‌دانیم که سر و کله زدن با یک بچه دو ساله آسان نیست و مادری کاری 24 ساعته است. اما این مسئولیتی است که خودتان پذیرفته‌اید و نمی‌توانید به‌خاطر سخت بودنش، راه‌های میانبر مخرب را جایگزین راه اصلی کنید.

-  شما باید ساعاتی از روز را کنار فرزندتان بنشینید، اسباب‌بازی‌هایش را روی زمین بریزید و با هم بازی‌های تازه‌ای را تجربه کنید. از طرف دیگر باید به او اجازه دهید که گاهی به تنهایی با وسایلش سرگرم شود، آنها را کشف کند و حتی به قیمت خرابکاری کردن خلاقیتش را پرورش دهد.

-  اگر نمی‌توانید 24 ساعته مادری کنید، او را به مهدکودک بفرستید. فرزند دو ساله شما می‌تواند به چنین محیطی خو بگیرد و در کنار همسالانش سرگرم شود. شما هم می‌توانید انرژی‌تان را برای عصر و شب ذخیره کنید تا در زمان بودنش در خانه، کم نیاورید.

دبیرستانی‌ها به موبایل نیاز دارند؟

آرش 16 ساله است. او والدینی مقرراتی و حتی می‌توان گفت سخت‌گیر دارد که ترجیح می‌دهند فرزندشان را مثل بچه‌های امروزی بار نیاورند. گرچه همه همکلاسی‌های او سال‌هاست تلفن همراه دارند اما پدر آرش معتقد است تا پیش از ورود فرزندش به دانشگاه نیازی به تهیه چنین وسیله‌ای وجود ندارد. آرش جز در ساعات مدرسه و کلاس‌های تقویتی از والدینش دور نمی‌ماند و به همین دلیل پدرش معتقد است نیازی به داشتن تلفن همراه برای گرفتن تماس‌های ضروری ندارد.

از آن ور بام نیفتید!

رفتار والدین آرش بیش از اندازه سخت‌گیرانه است. تلفن همراه برای بچه‌های دبیرستانی، تنها ابزار تماس گرفتن نیست. آنها دوست دارند روی حافظه تلفن هوشمندشان بازی‌ها و نرم‌افزارهای مختلف را نصب کنند و اگر بگوییم که رقابت بر سر داشتن چنین اطلاعاتی این روزها به یکی از اقتضائات سن آنها تبدیل شده، بیراه نگفته‌ایم.

-  یک تلفن هوشمند تنها ابزاری برای تماس گرفتن نیست. این دستگاه برای فرزند دبیرستانی شما نقش رایانه، ضبط صوت، تقویم و حتی مربی بدنسازی را می‌تواند بازی کند.

-  حتی نواجوانان دبیرستانی هم به گفته محققان نباید بیشتر از دو ساعت در روز مقابل صفحه‌های نمایش باشند. به گفته آنها فرقی نمی‌کند فرزندتان در این دو ساعت موبایل به دست باشد یا اینکه جلوی رایانه بنشیند؛ بیشتر از این زمان چشم دوختن به صفحه نمایش به سلامت او آسیب خواهد زد.

پس:

-  بپذیرید دوره و زمانه فرق کرده و اگر شما با وجود نداشتن یک تلفن همراه، توانسته‌اید پیشرفت کنید و سرتان را در میان همکلاسی‌های‌تان بالا بگیرید، نباید این قانون را برای فرزندتان هم وضع کنید. بچه‌ها در روزهای بلوغ‌شان دوست دارند شبیه همکلاسی‌ها و همسالان‌شان زندگی و رفتار کنند.

-  اگر راضی به خریدن یک تلفن همراه برای فرزند 17-16 ساله‌تان شدید، می‌توانید با گذاشتن قانون‌هایی امنیت روانی او را تضمین کنید. تلفن همراه نباید در مهمانی، میز غذا، زمان خواب و مدرسه همراه او باشد.

-  فرزندتان می‌تواند از تلفن همراه شخصی‌اش استفاده کند اما نباید برایش رمز عبور تعریف کند.

-  خریدن سیم کارت اعتباری برای نوجوان‌تان را فراموش کنید. برای کنترل بیشتر او باید قبض ماهانه‌اش را ببینید و مطمئن شوید در استفاده از آن زیاده روی نکرده است. شارژ کردن یک سیم‌کارت اعتباری با پول توجیبی و بدون اطلاع شما می‌تواند دردسرساز شود.

چرا بچه‌ها عاشق تبلت هستند؟

بچه‌ها دوست دارند مثل شما راه بروند،‌حرف بزنند و خلاصه مثل شما زندگی کنند. نگاهی به عادت‌های فرزندتان بیندازید. اگر سر شما توی کتاب باشد حتما او هم عاشق کتاب می‌شود و اگر موبایل صمیمی‌ترین دوست‌تان باشد، برای گرفتن تلفن همراه شما حتی به گریه کردن هم متوسل می‌شود.

دست‌هایش در خطر است

استفاده مداوم از صفحه‌های نمایش لمسی می‌تواند انگشتان فرزند شما را به مشکلاتی دچار کند که هیچ متخصص ارتوبدی از پس درمان‌شان برنمی‌آید. پس از تکنولوژی‌باز بودن کوچولوی‌تان ذوق‌زد نشوید.

اینترنت برای نوجوان‌ها سم است؟

والدین مجید می‌دانند در عصر تکنولوژی نمی‌توانند فرزندشان را از کار کردن با رایانه منع کنند اما آنها نگران افتادن فرزندشان در دام‌هایی هستند که در وب‌سایت‌های غیرمجاز یا روم‌های گفت‌وگو پهن شده است. از یک طرف دل‌شان می‌خواهد در تمام ساعات استفاده کنارش بنشینند و از طرف دیگر نمی‌توانند غرور پسر 13ساله‌شان را بکشنند و به او بگویند قرار است کنترل شود.

هوشمندانه کنترل کنید!

نگرانی در مورد شیوه استفاده کودکان و به ویژه نوجوانان از قابلیت‌های تکنولوژی و دنیای مجازی طبیعی و بجاست. سوء‌استفاده از کودکان و نوجوانان در دنیای مجازی، مشکلی است که اغلب کشورها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

-  محققان می‌گویند سوء‌استفاده از کودکان نحوه پاسخگویی آنان را در برابر شرایط استرس‌زا در آینده تغییر می‌دهد و حتی ژن‌های‌شان را هم دستخوش تغییر می‌کند. شواهد حاکی از این است که استفاده ناآگاهانه از قابلیت‌های اینترنت، کودکان و نوجوانان را در معرض سوء‌استفاده قرار می‌دهد.

-  فراهم شدن زمینه سوء‌استفاده جنسی و مالی تنها مشکلات استفاده ناآگاهانه از تکنولوژی نیست. پیغام‌های آزاردهنده ناخواسته هم می‌تواند سلامت روان کودکانی که راه مقابله با آنها را نمی‌دانند و نمی‌توانند موضوع را با دیگران در میان بگذارند در معرض تهدید قرار می‌دهد.

پس:

-  دلیلی برای اینترنت‌باز شدن فرزندتان تا پیش از 10 سالگی وجود ندارد. پس نه‌ به‌خاطر ذوق خودتان و نه از سر رقابت با مادران دیگر، تا پیش از این سن صفحه‌ای در شبکه‌های اجتماعی برایش نسازید.

-  اگر بعد از 10 سالگی پای فرزندتان را به شبکه‌های اجتماعی باز کردید، در زمان فعالیت کنارش بنشینید و استفاده درست از این فضا را به او آموزش دهید. فرزند شما تا 14 سالگی حتی از ای‌میلش هم باید با نظارت شما استفاده کند و نمی‌تواند رمز عبورش را از شما پنهان کند.

-  به فرزندتان از همان ابتدا بگویید نباید نشانی، شماره تماس، محل تحصیل و دیگر اطلاعات شخصی‌اش را در اختیار وب‌سایت‌ها یا افراد ناشناس قرار دهد.

-  به نوجوان‌تان در مورد مشکلاتی که ممکن است در فضای مجازی برایش ایجاد شود اطلاع‌رسانی کرده و رفتارهای مخرب را برایش معرفی کنید. ناآگاهی مقدمه اشتباه کردن است. گذشته از این اگر او بعضی اصول فعالیت در دنیای مجازی را نداند، ناآگاهانه خود را در معرض خطر قرار می‌دهد. پس اگر خودتان نمی‌توانید مربی خوبی برایش باشید، نام او را در یک کلاس مطمئن بنویسید.

-  اگر در همه ابعاد زندگی با او صمیمی و همراه باشید، میل کمتری برای پنهان‌کاری باقی می‌ماند. بچه‌هایی که از واکنش‌های والدین‌شان وحشت ندارند حتی در صورت اشتباه کردن زودتر و آسان‌تر امکان جبران اشتباه را برای خود فراهم می‌کنند.

-  رایانه فرزند شما باید در گوشه‌ای از اتاق گذاشته شود که از بیرون قابل دیدن باشد. صفحه نمایش باید رو به در باشد و در اتاق فرزندتان هم در زمان استفاده نباید بسته باشد.
  شما حق ندارید بدون دیدن هیچ نشانه تهدیدکننده‌ای به حریم خصوصی او سرک بکشید اما فرزندتان هم حق ندارد روی رایانه‌اش رمز عبور بگذارد.

چه زمانی می‌تواند با رایانه کار کند؟

سپهر 10 ساله است و برای انجام برخی از فعالیت‌های مدرسه به رایانه نیاز دارد. گرچه پیش از این والدینش در برابر خرید این وسیله مقاومت می‌کردند اما حالا راضی شده‌اند که روی میز تحریر او، یک رایانه بگذارند تا بهتر به درس و مدرسه‌اش برسد. با این وجود والدین او در مورد مشکلاتی که رایانه باز شدن فرزندشان می‌تواند همراه بیاورد نگرانند.

وقت مدرن شدن رسیده

هر چیز دوره‌ای دارد و به‌خاطر ترس از آسیب‌های هیچ چیز، نمی‌توان بچه‌ها را به طور کامل از رفتن به سمتش منع کرد. کافی است والدین اطلاعات خود را در زمینه استفاده از رایانه بالا ببرند و بتوانند با نظارت درست و برقراری رابطه صمیمانه و موثر با فرزندشان، خطرات استفاده از تکنولوژی را برای او به حداقل برسانند.

-  کاهش تمرکز، ایجاد سبک زندگی نامناسب و بی‌تحرک شدن فرزندتان حاصل آشنا کردن او با رایانه در اوایل کودکی است.

-  درست است که بچه‌های دو، سه ساله نیازی به استفاده از رایانه ندارند اما محققان می‌گویند اگر در پنج، شش سالگی فرزندتان را با این وسیله آشنا کنید و مهارت استفاده از آن را به او بیاموزید، پس از وارد شدن به مدرسه توانایی بالاتری را از خود نشان می‌دهد.

-  استفاده بیش از اندازه از رایانه، می‌تواند به سلامت ذهن و جسم بچه‌ها آسیب بزند. قبلا هم گفتیم زمان استفاده از صفحه‌های نمایش (تلفن همراه، رایانه و حتی بازی‌های ویدئویی) باید محدود باشد و حتی در سنین نوجوانی نباید به بیشتر از دو ساعت در روز برسد.

-  استخوان‌بندی نوجوانان هم با استفاده طولانی‌مدت از تبلت آسیب می‌بیند. پس بهتر است به جای تبلت، رایانه در اختیار فرزندتان قرار دهید، میز استانداردی برایش تهیه کنید و به او اصول صحیح نشستن را آموزش دهید. از طرف دیگر از او بخواهید هر یک ربع، 20 دقیقه یک‌بار از پای میز بلند شود و کمی راه برود.

پس:

-  فرزندتان را از بازی‌های رایانه‌ای محروم نکنید. بازی کردن در همان یکی، دو ساعت مجاز نمی‌تواند او را خشن کند یا رفتارهای نابهنجار را در فرزندتان تثبیت کند اما اگر زمان بازی‌اش طولانی شد، انتظار دیدن تیک یا ناتوانی در تمرکز را داشته باشید.

-  برای آنکه بتوانید سر از کار فرزندتان دربیاورید و بدانید از چه راهی می‌رود باید خودتان هم با این ابزارها آشنا باشید. پس اگر از رایانه چیزی سردرنمی‌آورید، هرچه زودتر در یک کلاس آموزشی ثبت‌نام کنید.

-  روی رایانه فرزندتان تنها برنامه‌هایی را که می‌دانید برای انجام فعالیت‌های متناسب با سن و موقعیتش لازم هستند، نصب کنید. 

-  در هفت، هشت سالگی دلیلی برای قرار دادن رایانه در اتاق بچه‌ها وجود ندارد. حتی بچه‌های 10، 12 ساله می‌توانند در گوشه‌ای دیگر از خانه که به‌راحتی قابل دیده شدن است از این وسیله استفاده کنند و رایانه به جای آنکه وسیله شخصی آنها تلقی شود، باید یکی از وسایل خانه باشد که در مواقع ضرورت در اختیار آنها قرار داده می‌شود.

چرا گرفتار تله‌های اینترنتی می‌شود؟

فر زندتان را به بی‌عقلی یا شرارت متهم نکنید! او نمی‌تواند از خودش در برابر مزاحمان مجازی محافظت کند، چون شما چیزی در این مورد به او یاد نداده‌اید.

دورش دیوار نکشید

فرزندتان را از تکنولوژی محروم نکنید! تربیت خانگی شما بایدبه آنچه در دنیای واقعی می‌گذرد شباهت داشته باشد تا فرزندتان را دچار سردرگمی نکند یا به پنهان‌کاری مجبورش نکند. اگر فرزندتان در جمع دوستانش میل به ارتباطات آنلاین و استفاده از تکنولوژی را مشاهده کند، قطعا سخت‌گیری شما اثری جز تشنه‌تر کردن او نخواهد داشت.

بیش از حد اعتماد نکنید

اعتماد بیش از اندازه و آزادی بی حد و مرز درست به اندازه سخت‌گیری‌های غیرمنطقی می‌تواند به فرزند شما آسیب بزند. اگر نمی‌خواهید نوجوان‌تان در تله‌های اینترنتی گرفتار شود، به او با نظارت خودتان اجازه فعالیت بدهید. قانون‌هایی مثل نیمه‌شب‌ها اینترنت تعطیل است یا وقتی پای رایانه‌ای حق بستن در را نداری، می‌تواند در حفظ برخی چارچوب‌ها به شما و او کمک کند.

فرزندتان را نترسانید

بچه‌های خیلی وقت‌ها دچار مشکل می‌شوند، چون جسارت بیان مشکلات‌شان را ندارند. آنها از قضاوت، برخورد یا  تنبیه‌های شما می‌ترسند و به همین دلیل مشکلات‌شان را به محض ایجاد شدن با شما درمیان نمی‌گذارند و به‌خاطر همین کمک نگرفتن‌ها کلاف بحران‌های‌شان را پیچیده‌تر می‌کنند.